Frederik Beijerinck, Caart vertonende de eijgentlijke gedaante van het St. Martens Kerckhoff, (enz.), 1766.
© Gelders Archief, Oud Archief Arnhem 3390. Public Domain Mark 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
De buurtschap Emmaus
Tot aan de sloop van de stadswallen in de eerste helft van de 19e eeuw stond buiten de Janspoort een groepje huizen. Dit buurtschap werd afwisselend Emmaus/Emaus of De Klap genoemd.
De naam Emmaus komt van de vroegere Emmauskapel. Daar werden reizigers opgevangen die ’s avonds voor de gesloten stadspoort kwamen. Dit in navolging van het verhaal uit het Nieuwe Testament dat Jezus in het plaatsje Emmaus buiten Jeruzalem de maaltijd deelde met twee volgelingen (de Emmausgangers).
Deze Emmauskapel stond ter hoogte van het huidige spoorwegviaduct op de hoek Sonsbeeksingel/Zijpendaalseweg en werd waarschijnlijk gesloopt na de Arnhemse Beeldenstormen, 1578-1579. Zie verder vooral Pacquay, 2021.
De buurtschap De Klap
Enkele tientallen meters verder langs de Jansbeek naar het noorden werd de gemeenschap ‘De Klap’ genoemd. Jarenlang bleef onduidelijk wat de herkomst van deze naam was (zie Habets, 2021).
Een kaart van landmeter Frederik Beijerinck uit 1766 geeft uitkomst. Op deze prachtige kaart is de vroegere weg met aanliggende bebouwing tussen de Jansbeek en de Galgenberg (nu in de buurt van Moscowa bij het samenkomen van de Apeldoornse- en Hommelseweg) getekend.
Op de kaart is met rode letters geschreven: “Op last van de magistraat van Arnhem. Terrein van het Klaphek en de Koorn= Molen tot de Galgenberg.”
Als we dan de linkerkant van de kaart bekijken, zien we inderdaad bij de Jansbeek, vlak voor de Witte Watermolen (‘de koorn-molen’), ‘het Klaphek’ geschreven. Daarbij zijn twee zwarte lijntjes getekend: een klaphek.
Wordt vervolgd: met aanvullende informatie over de Emmauskapel en De Klap en nog meer prachtig kaartenmateriaal (Van Deventer, Geelkercken, Verbeek, enz.).
Vanaf het Klaphek gaat de weg langs de Hartjesberg (waar nu de Witte Villa staat) naar het noorden. Op de kaart is de Hartjesberg het bezit van J. Jongbloet. Die was getrouwd met Adriana van Bayen, de opdrachtgeefster voor de bouw van de villa.
Detail uit: Frederik Beijerinck, Caart vertonende de eijgentlijke gedaante van het St. Martens Kerckhoff, (enz.), 1766.
© Gelders Archief, Oud Archief Arnhem 3390. Public Domain Mark 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
Literatuur
Crone, C.F.A. & Vredenberg, J., De Burgemeesterswijk. Wonen op stand bij Park Sonsbeek in Arnhem.
Utrecht 2007 (Uitgeverij Matrijs), p. 17.
Habets A., Washuizen, Sonsbeekweg en De Klap.
In: Bulletin Vrienden van Sonsbeek, 2021, jrg. 33, nr. 3, p. 8.
Janssen, G.B., Arnhemse molens en hun geschiedenis.
Utrecht 1999 (Uitgeverij Matrijs), p. 27.
Markus, A., Arnhem omstreeks het midden der vorige eeuw. Met geschiedkundige aantekeningen. Arnhem 1975 ongewijzigde herdruk van 1906 (Uitgeverij Gijsbers & Van Loon), p. 481.
Paquay, V. (red. J. C. Bierens de Haan), De Sint Nicolai Broederschap in Arnhem. Gasthuis, preuven en passende hulp sinds 1351.
Hilversum 2021 (Uitgeverij Verloren), p. 23, 47, 133.
Schulte, A.G., Van landgoed tot stadspark.
In: Iddekinge, (e.a.) (1998). Sonsbeek. Stadspark van Arnhem. Zwolle 1998 (Uitgeverij Waanders), pp. 23-53.
Schulte, A.G., Monumenten in het park.
In: Iddekinge, (e.a.), Sonsbeek. Stadspark van Arnhem. Zwolle 1998 (Uitgeverij Waanders), pp. 123-153.
Staats Evers, J.W., Beschrijving van Arnhem.
Arnhem 1868 (Uitgeverij Is. An. Nijhoff & Zn. / Ongewijzigde facsimile herdruk Europese Bibliotheek Zaltbommel 1970), p. 29.
Vierdag J., Sint Jansbeek: bakermat van Arnhem.
In: Vierdag. J. en J. Wolthuis e.a., Sint Jansbeek. Levensader van een stad.
Arnhem 2018 (Uitgeverij Jansen & de Feijter / Het Colofon), pp. 8-35, p. 29.