© Gelders Archief: 1501-04-2252, fotograaf Dick Renes, fotocollectie voormalig gemeentearchief Arnhem. CC-BY-NC-ND-4.0 licentie.
De dubbele inscriptie maakt de strakke 18e-eeuwse gevel van dit vroegere weduwenhuis nog stijlvoller. Gesticht in ‘1562’ door ‘een der Braafste Vrouwen’ van de stad voor vrouwen met ´Zugtende Ouderdom’.
Dit huis van de ‘Naell Tynnegieterstichting’ staat ook bekend staat als het ‘Weduwenhuis over den Broeren’ maar ligt niet aan de Broerenstraat. Het staat net om de flauwe hoek aan het Kleine Oord. Achter het huis was vroeger nog een ruime tuin met een achterhuis richting de Munsteeg. Dit vroegere hofje was tot in de jaren tachtig van de 20e eeuw vrije toegankelijk via die steeg. Nu is het afgesloten.
Na 1961 was een tijdlang de Arnhemse en Gelderse afdeling van Scouting Nederland in het pand gevestigd.
© Gelders Archief: 1524–1149, Diacollectie Gemeente Arnhem. Public Domain Mark CC0 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
Ligging op de kaart van Blaeu/Geelkercken, 1639-1650
Schuif van links naar rechts voor een vergelijking tussen 1650/1639 en 1832/nu.
Het is lastig om de drie hier getoonde kaarten exact met dezelfde verhoudingen en stratenplan weer te geven.
We zien met name dat de lengte en situering van de Muntsteeg op de moderne kaarten van 1832 en 1950 afwijkt van die van Blaeu/Geelkercken uit 1650/1639.
Weduwenhuis over den Broeren, ca 1650
Het Naell Tynnegieterhuis (met geel aangegeven) lag aan het Kleine Oord recht in het verlengde van de Nieuwstraat en schuin tegenover het in 1805 gesloopte Minderbroedersklooster van de Franciscanen. Het weduwenhuis heeft ook nog een achterhuis richting de Bakkerstraat.
Detail van de plattegrond van Arnhem, uitgegeven door Joan Blaeu, Tonneel der Steden. Amsterdam 1649 naar de kaart van Nicolaes Geelkercken uit 1639.
© Joan Blaeu, Tonneel der Steden. Amsterdam 1649 (Scheepvaartmuseum, Collectie Atlas van Loon).
Weduwenhuis Naell Tynnegieter, 1832
Het huis op een moderne luchtfoto met de kadastrale gegevens van 1832.
© Hisgis website, bewerking Jan de Vries, 24-12-2021.
Op het Kleine Oord en de Broerenstraat werd in 1950 archeologisch onderzoek gedaan. In het rapport daarover staat bovenstaande kaart . Met nr. 1 is het voorhuis, hofje en achterhuis van het Naell Tynnegieterhuis aangegeven.
Met dank aan Benno Landsheer.
Situatie 1762
In 1762 maakte landmeter Frederik Beijerinck twee kaarten van de binnenstad van Arnhem: het oostelijk en het westelijk binnenkwartier. Bij de kaart werd een lijst gemaakt van het aantal grondpercelen en huizen. In die ‘Aantekening’ is het weduwenhuis rood omrand. Aan de Kleine Oord bedraagt het grondoppervlak 3 1/36 roeden (bijna 43 m2) en bij de Muntsteeg 5/6 roeden (0,83 m2).
© Gelders Archief: 2000-2050, Oud Archief Arnhem. Public Domain Mark 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
Bron: Aanteekening van de huizen, schuren, stallen, tuinen enz. binnen de stad, met betrekking tot het aandeel der eigenaars in het onderhoud van straten, opgemaakt door Frederik Beyerinck, 1762-1763.
© Gelders Archief: 2000-2051, Oud Archief Arnhem.
Geschiedenis
De gevel van het voormalige weduwenhuis aan het Kleine Oord verraadt het al:
Stichting van Naell Tynnegieter en daaronder, links en rechts: AD 1562. En niet alleen het jaar Onzes Heren 1562 weten we, maar ook de dag: 23 december.
Toen liet Naell Pelgrumsdochter Tynnegieter via haar testament weten dat tegenover het Minderbroedersklooster een huis ‘daerinne woenen sullen then ewigen daegen toe ses alde burgersche arme frouwepersoenen ofte meegden”.
Dat de katholieke Naell (de Hervorming nam de stad pas vanaf in 1579 in zijn greep) er ook zelf baat bij wilde hebben, blijkt als ze vraagt of de vrouwen in het huis voor haar willen bidden: “arm, froeme, godtliche frouwepersoen ten ewigendaegen toe, die alle tijt bidden ind in oer gebett Naell vurseide mijt oere susteren ind alderen gedencken ind voer haer bidden sullen.”
Toen, 399 jaar later, in 1961 de laatste bewoonster van dit ‘Weduwenhuis over den Broederen’ (= tegenover het Broerenklooster) stierf, werd het huis verkocht. Het beheer van de overblijvende financiën kwam in 1969 in handen van de Drie Gasthuizen.
De fraaie inscriptie, aangebracht bij de renovatie in 1791 mag hier ook niet ontbreken:
Door Menschen Liefde Ontgloeid,
Liet een der Braafste Vrouwen
Voor Zugtende Ouderdom
Hier eene Woning Bouwen
Herbouwd in den Jaare 1791
Wanneer Huismeesteren Waaren
De Burgemeesters, H. Brantsen en G. Umbgrove
Literatuur
Arendsen. R., Weduwenhuizen in Arnhem.
Utrecht 2012 (onuitgegeven scriptie), passim.
Leppink, G., Uit de geschiedenis van de Drie Gasthuizen.
Arnhem 1983 (Uitgeverij De Drie Gasthuizen), p. 47.
Staats Evers, J.W., Beschrijving van Arnhem.
Arnhem 1868 (Uitgeverij Is. An. Nijhoff & Zn. / Ongewijzigde facsimile herdruk Europese Bibliotheek Zaltbommel, 1970), p. 141-143.
Staats Evers, J.W., Kroniek van Arnhem 1233-1789. Meerendeels uit officeele bescheiden bijeenverzameld.
Arnhem 1876 (Van Egmond & Heuvelink), p. 18.