De Kema op het vroegere landgoed De Brink aan de Utrechtseweg bepaalde de veiligheid van elektrische apparaten en was een begrip in de hele wereld.
© DEKRA, Arnhem.
Vroegere PCGD/Giro/Postbank/ING, Velperweg Girobetalingen waren een noviteit in de jaren zestig van de vorige eeuw. De verwerking van ‘en dan toon je de betaalpas en betaal je met de betaalcheque’ vond vanaf 1967 plaats aan de Velperweg.
© Polygoon Journaal, 3 minuten.
Na de Tweede Wereldoorlog groeide de dienstverlening zeer sterk in Arnhem. In de stad vestigden zich nieuwe grote zakelijke dienstverleners, zoals de Giro. Daarnaast veranderden traditionele bedrijven als de Akzo/AkzoNobel steeds meer in ‘kantoorondernemingen’, waarbij de fabrieksproductie buiten de stad en Nederland plaatsvond.
De KEMA (Keuring Elektrotechnische Materialen Arnhem) behoorde nooit tot de grote werkgevers van de stad (in 1950, 220 werknemers), maar met de KEMA-KEUR straalde de wereldfaam van het bedrijf ook op Arnhem af.
Beide dienstverlenende bedrijven opereren niet meer zelfstandig onder hun oude naam of hebben hun hoofdkantoor uit Arnhem weggehaald. De Giro en zijn naamsopvolger ING zijn inmiddels vertrokken van de Velperweg. Het ‘Girokantoor’ aan de Velperweg uit 1967 werd vanaf 2019 omgebouwd tot wooncomplex onder de naam Highpark. Het beheer van de KEMA-KEUR is sinds 2009 in handen van het Duitse DEKRA, dat nog wel een kantoor heeft in de stad (bedrijventerrein IJsseloord pal naast de A12).
Werk van (inter)nationale allure
De Heidemij was sinds 1888 vanuit Utrecht vooral actief bij de ontginning van de woeste gronden en de aanleg van bossen. Rond 1905 werkte de Heidemij aan de ontginningen van de heidegronden van Schaarsbergen. Gratis grond en een verhuissubsidie maakten de stap naar Arnhem aantrekkelijk en aan de Apeldoornseweg werd in 1914 het door architect K.P.C. de Bazel ontworpen gebouw in gebruik genomen. Begin jaren zestig kregen alle medewerkers van de regionale kantoren een nieuwe werkplek in de Heidemijflat naast het hoofdkantoor. De Heidemij kwam niet veel later in de problemen. Dit leidde in de jaren tachtig tot een opsplitsing in werkmaatschappijen. In 1997 ging het bedrijf verder onder de naam Arcadis. Het hoofdkantoor van deze wereldwijd opererende ingenieursonderneming zetelde kort in de Rijntoren bij het Stationsplein om in 2017 naar Amsterdam te verhuizen. Wat rest zijn de kantoren aan de Beaulieustraat.
Giro
Door de explosieve groei van het girale verkeer opende de Postcheque- en Girodienst in 1956, naast de vestiging in Den Haag, ook een provisorisch girokantoor aan het Roermondsplein in Arnhem. Uiteindelijk werd in 1969 het grote girokantoor aan de Velperweg geopend. Inmiddels vindt de verwerking van al het Nederlandse girale verkeer, vanaf 2009 onder de naam ING Bank, alleen nog in Arnhem plaats. Dat duurde tien jaar en toen werden de twaalf verdiepingen tellende kantoortorens verbouwd tot bijna 300 appartementen.
KEMA
De KEMA werd opgericht in 1927 toen de vraag naar betrouwbare elektrische apparatuur steeds groter werd. Al na vier jaar verhuisde het bedrijf van het voormalige Hotel Bellevue aan de Utrechtseweg naar het landgoed Den Brink. Het karakter en de doorzichten van het landgoed moesten behouden blijven, wat leidde tot een uniek groen bedrijfsterrein. Hier opende in 1938 prins Bernard het nieuwe KEMA-complex met het wereldberoemde kortsluitlaboratorium. Na de oorlog was de KEMA nadrukkelijk betrokken bij de kernenergie. Tot 1977 was een testreactor op het terrein in gebruik, waardoor de KEMA een doelwit werd van de demonstraties van de Anti-Kernenergie Beweging. In de jaren negentig kreeg de KEMA, door de voltooiing van de elektriciteitsinfrastructuur, het steeds moeilijker. Werknemers werden ontslagen en bedrijfsgebouwen gesloten. Het KEMA-terrein werd Business Park Arnhem en in 2007 Arnhems Buiten. Na 2000 groeide de internationaal opererende onderneming weer.
Hardnekkig misverstand
De 93 meter hoge Eusebiustoren is bij lange na niet het hoogste Arnhemse bouwwerk. Deze eer valt toe aan de TenneT-toren, die 148,2 meter en met antenne zelfs 190 meter hoog is. In de volksmond wordt deze vaak de KEMA-toren genoemd, omdat de toren op het KEMA-terrein staat. Echter, de toren uit 1969 heeft niets te doen met de KEMA, maar met TenneT. Dit bedrijf gebruikt de toren als zendmast. De toren is zeer bepalend in de skyline van Arnhem. In de winter zorgt de verlichte toren er voor dat hij ook in de donkere Kerstdagen niet over het hoofd wordt gezien.
De ‘Kema-toren’ op Arnhems Buiten bij Lombok en Mariëndaal.
© Gelders Archief: 1613 – 2, collectie luchtfoto’s, fotograaf Henri ter Hall, CC0 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
Voor veel Arnhemmers: ‘het OHRA-gebouw’.
© fotograaf Jan de Vries, 2008.
Van Ooyevaarsnest tot Landmark
In Arnhem-Zuid dient het 78 meter hoge Ooyevaarsnest (met antenne 86 meter) sinds 1997 als dienstverlenende blikvanger. Eigenaar en hoofdgebruiker OHRA verkocht het gebouw in 2016 aan projectontwikkelaar Renschdael Groep en werd huurder van enkele verdiepingen. Verschillende plannen voor de leegstand binnen het gebouw kwamen vervolgens, onder de naam ‘Landmark Arnhem’, langs: hotel appartementen, enz.
Herinneringsplaatsen
Rijn- en Parktoren (WTC) Stationsplein
Velperweg als ‘kantorenallee’
Arnhems Buiten (vroegere Kema-terrein)
Kantoorterreinen Arnhem-Zuid (o.a. Gelderse Poort)
IJsseloord en Kleefse Waard
Postgiroreclame van Koot en Bie
In de jaren zeventig en tachtig vierden de cabaretiers Kees van Kooten en Wim de Bie furore met hun talloze tv-programma’s en typetjes (Tegenpartij, Positivoos, enz.). Ze maakten ook op hun eigen manier reclame voor de Postgiro.
© VPRO – Simplisties Verbond, 8 minuten.