Bladmuziekuitvoering met muziek en tekst van Catharina van Rees, 1875.
Transvaalsch Volkslied
Duur twee minuten.
Het nationale volkslied van de Zuid-Afrikaanse Republiek ‘Transvaal’ (1852-1902) werd in première uitgevoerd in Arnhem in 1876. Bovendien waren tekst en muziek van een Gelderse componiste en feministe, Catharina van Rees. Een bijzonder toeval.
Transvaal in Arnhem
De Transvaalbuurt is één van de mooiste wijkjes van Arnhem. De Jansbeek doorkruist de staten met de schitterende herenhuizen van Jugendstilarchitect Willem Diehl. De naam van de buurt en die van de straten verwijzen naar de Boerenoorlog tussen 1899 en 1902 in Zuid-Afrika.
Op brug over de Jansbeek bij de overgang De La Reystraat-Cronjéstraat kijken we met de onbekende fotograaf omhoog naar het Bothaplein. Vrijwel alle huizen zijn van de hand van architect Willem Diehl, die zelf op De La Reystraat woonde. Een uitzondering is het huidige Hotel Molendal, dat gebouwd werd voor de familie André de la Porte.
Links rijdt de tram op de Paul Krugerstraat en rechts gaat de Steijnstraat omhoog. De hoge mast is een telefoonmast die toen overal in de stad stonden om de telefoonverbindingen tot stand te brengen. Alle straatnamen zijn genoemd naar staatslieden en generaals van de republiek Transvaal.
© Gelders Archief: 1500 – 206, fotocollectie Gemeentearchief Arnhem. Public Domain Mark 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
Twee onafhankelijke ‘boerenrepublieken’ Oranje-Vrijstaat en Transvaal, met nazaten van Nederlandse kolonisten, bonden de strijd aan met het Britse gezag. Die wilde, nadat er diamant en goud was gevonden, de gebieden bij de rivieren Oranje en Vaal in bezit hebben.
Op deze kaart van Zuidelijk-Afrika in 1897 is Oranje-Vrijstaat in oranje aangegeven. In geel daarboven ligt Transvaal.
© Wikimedia Commons, Project Gutenberg. Public Domain Mark 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
Toen president Paul Kruger van Transvaal in 1900 met de trein Arnhem passeerde, stonden duizenden mensen langs de spoorlijn om naar hem te zwaaien. Een soortgelijk eerbetoon viel twee jaar later de generaals Louis Botha en Koos de la Rey ten deel, maar die bezochten nog wel het stadsbestuur, de Grote Kerk en Bronbeek.
Generaals Louis Botha en Koos de la Rey inspecteren de voor hen opgestelde erewacht van de koloniale oud-militairen.
© Gelders Archief: 1583 – 9623, onbekende fotograaf fotocollectie Gemeentearchief Arnhem 2. Public Domain Mark 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
In 1876 werd Transvaalpresident Thomas Burgers zelfs onthaald op een feestdiner in Hotel “Het Zwijnshoofd” op de Kleine Oord. Bijna alle Arnhemmers die iets voorstelden, of dachten dat te doen, waren aanwezig. De feestdis werd opgeluisterd met muziek van de kapel van Gele Rijders.
Uitsnede uit: Algemeene adres kaart van De Hotels in en om Arnhem.
© Gelders Archief: 1551-230, maker L.A. Quentin, Topografisch-Historische Atlas. Public Domain Mark 1.0 licentie (auteursrechtenvrij).
Bijzonder was dat op die woensdagavond voor het eerst het volkslied van Transvaal werd gespeeld. Op verzoek van de president was de muziek en de tekst geschreven door de Gelderse Catharina van Rees (Zutphen 1831 – Velp 1915). Ze had al meerdere composities op haar naam staan. De grootste bekendheid kreeg zij echter met haar artikelen over de emancipatie van de vrouw. Daarmee werd zij één van de grondlegsters van de eerste feministische golf.
© Biografisch Woordenboek Gelderland.
URL: http://www.biografischwoordenboekgelderland.nl/bio/5_Catharina_van_Rees (laatst geraadpleegd 6-1-2022).
Literatuur
Arnhemsche Courant, 10-1-1876.
Jacobs, I., Catharina van Rees, 1831-1915, Schrijfster, Componiste en Feministe.
In: Kuys, J. e.a. (red.), Biografisch Woordenboek Gelderland, deel 5, Bekende en onbekende mannen en vrouwen uit de Gelderse geschiedenis.
Hilversum 2006 (Uitgeverij Verloren), pp. 100-102.
URL: http://www.biografischwoordenboekgelderland.nl/bio/5_Catharina_van_Rees (laatst geraadpleegd 6-1-2021).
Jensen, L. , Rees, Catharina Felicia van (1831-1915).
Oorspronkelijk in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel 6.
URL: http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn6/rees (laatst geraadpleegd 6-1-2021).
Linksboven begint de reportage over het feestdiner ter ere van president Burgers in Arnhem.
Bron: Arnhemsche Courant, 10-1-1876.